Marian Utnik

Wojsko i służby mundurowe

Marian Utnik, urodzony 7 grudnia 1902 roku w Ostrowcu Świętokrzyskim, to postać o niezwykle interesującej karierze. Zmarł 24 lutego 2003 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie ślad w historii Polski.

Był pułkownikiem dyplomowanym artylerii w strukturach Wojska Polskiego. Jego zasługi w tej dziedzinie nie pozostają bez echa, a jego wiedza i doświadczenie były wielokrotnie wykorzystywane w praktyce wojskowej.

W latach 1947 do 1949 Marian Utnik angażował się w działalność wywiadowczą, pełniąc funkcje tajnego (prawdopodobnie nieformalnego) współpracownika wywiadu wojskowego, działającego w realiach komunistycznej Polski. Jego dokładny zakres odpowiedzialności i wpływ na ówczesne wydarzenia pozostaje wciąż przedmiotem badań i analiz.

Życiorys

Urodził się jako syn Wawrzyńca. W młodym wieku 18 lat związał swoje losy z Wojskiem Polskim, decydując się na służbę jako ochotnik. Był członkiem 205 pułku piechoty podczas wojny polsko-bolszewickiej, gdzie wziął udział w Bitwie Warszawskiej, w trakcie której odniósł rany. W 1924 roku ukończył Szkołę Podchorążych w Krakowie, osiągając bardzo dobry wynik, plasując się na drugiej pozycji spośród 634 uczestników. Następnie, w latach 1924–1926, kontynuował swoją edukację w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu.

27 lipca 1926 roku został mianowany przez Prezydenta RP na stanowisko podporucznika, co miało miejsce ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926 oraz z 9. lokatą w korpusie oficerów artylerii. Wkrótce po zajęciu tego stanowiska, minister spraw wojskowych skierował go do 2 pułku artylerii polowej Legionów w Kielcach, który 31 grudnia 1931 roku zmienił nazwę na 2 pułk artylerii lekkiej Legionów. 15 sierpnia 1928 roku Utnik został awansowany do stopnia porucznika, z tą samą datą starszeństwa i 10. lokatą w korpusie oficerów artylerii.

Trzeci listopada 1933 roku to data jego powołania do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, gdzie rozpoczął naukę na Kursie Normalnym w latach 1933/1935. Po ukończeniu kursu w 1935 roku i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, przydzielono go do Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Poznaniu na stanowisko oficera sztabu. Jego kariera postępowała szybko, gdyż w dniu 1 stycznia 1936 roku uzyskał stopień kapitana, z 97. lokatą w korpusie oficerów artylerii. W marcu 1939 roku trudnił się w Wyższej Szkole Wojennej, wykonując funkcję sekretarza kursu doskonalenia dla oficerów dyplomowanych.

W momencie agresji Niemiec na Polskę, Utnik służył w III Oddziale Sztabu Naczelnego Wodza. Po tym okresie działał w Polskich Siłach Zbrojnych we Francji, gdzie jak wiadomo, był kursantem Ecole Superieure de la Guerre w Paryżu. Związał się także z 1 Brygadą Strzelców w Szkocji. Od roku 1942 pracował w Sztabie Naczelnego Wodza w Londynie, a od 19 lipca 1944 roku pełnił funkcję szefa Oddziału VI (Specjalnego) tego Sztabu, zdobywając zaufanie generała Tatara.

Począwszy od stycznia 1945 roku, Utnik wspólnie z gen. Stanisławem Tatar zajął się działalnością w centralnej organizacji konspiracyjnej „Hel”, będąc jednym z dysponentów funduszy „Drawa”, które pozostały po likwidacji Oddziału VI, w tym ok. 6.451 tys. USD z dotacji prezydenta Roosevelta. Wspólnie z nimi formalne dysponowanie środkami mieli płk Edward Maliszewski oraz Franciszek Prochaska, który wyemigrował do Paryża.

Zbigniew S. Siemaszko zauważył: „Tajna organizacja montowana przez Tatara i jego głównych pomocników Nowickiego i Utnika była oparta na fałszerstwie. Polegało ono na tym, iż na zewnątrz występowali oni jako niepodległościowcy…”

Mimo trwających trudności, to właśnie Tatar, Utnik i Nowicki zostali zaproszeni przez kierownictwo komunistyczne. W końcowym etapie współpracy w 1947 roku, udało się im przekazać do ambasady komunistycznej Polski w Londynie złoto Funduszu Obrony Narodowej. Specjalnie wyznaczeni kurierzy przewieźli 208 kg tego cennego kruszcu z Londynu do Warszawy, a złożono je w gabinecie gen. Wacława Komara.

Na mocy decyzji, które zapadły w lutym 1945 roku, wszystko zostało przekazane do NBP z polecenia ówczesnego wiceministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego. Jak podaje dr Jarosław Pełka, był w tym procederze wykroczeniem w stronę zdrady, choć brakowało dowodów na to, że Tatar był agentem sowieckim.

Jak określił autor: „W końcu maja 1947 r. gen. bryg. Stanisław Tatar i jego wspólnicy…”

Po wojnie i mrocznych wydarzeniach aresztowania, kiedy to w 1949 roku Utnika oraz jego kolegów osadzono w areszcie, przeszli oni przez brutalne przesłuchania i skazania. Marian Utnik otrzymał 15-letnią karę więzienia. Po 7 latach, w wyniku odwilży, odzyskał wolność. Po zakończeniu kariery wojskowej związał swoje życie z pracą jako geodeta, aż do emerytury w 1965 roku.

W 1994 roku zagrał w filmie dokumentalnym wyreżyserowanym przez Krzysztofa Langa zatytułowanym „Powstanie warszawskie 1944”. Marian Utnik był również powiązany rodzinnie z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim oraz Maurycym Herlingiem-Grudzińskim, zaś w końcu swojego życia zamieszkał w Domu Społecznym dla Kombatantów, skąd zmarł 24 lutego 2003 roku w Warszawie.

Ordery i odznaczenia

Marian Utnik zdobył wiele znaczących odznaczeń oraz wyróżnień za swoją służbę i zasługi. Poniżej przedstawiamy jego osiągnięcia w tej dziedzinie:

  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
  • Srebrny Krzyż Zasługi – 1937 za zasługi w służbie wojskowej,
  • Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
  • Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

Twórczość

Marian Utnik to autor, którego prace koncentrują się na tematyce historycznej dotyczącej II wojny światowej. Poniżej przedstawiamy jego najważniejsze publikacje:

  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 1. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (57), s. 218-248, 1971. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 2. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (61), s. 293-321, 1972. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 3. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 2 (65), s. 202-235, 1973. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 4. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (67), s. 174-200, 1973. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, cz. 5. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (68), s. 225-257, 1974. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, zakończenie. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (74), s. 265-300, 1975. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Oddział Łącznikowy komendanta głównego AK przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza) cz. I. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (97), s. 130-158, 1981. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Oddział Łącznikowy komendanta głównego AK przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza) cz. II. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (98), s. 151-174, 1981. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Oddział Łącznikowy komendanta głównego AK przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza) cz. III. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 1 (99), s. 188-210, 1982. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny,
  • – Likwidacja Oddziału VI. „Zeszyty Historyczne”. 62), s. 201-205, 1982. Paryż: Instytut Literacki.

Przypisy

  1. a b DanielD. Koreś DanielD., U źródeł afery TUN: generał Stanisław Tatar, rozpad Komitetu Trzech i przekazanie komunistycznemu wywiadowi wojskowemu funduszu „Drawa” 1947-1949, „Przegląd Historyczno - Wojskowy”, Warszawa 2021, s. 66-104.
  2. Odpisy t. I. Akta śledztwa nr 8/51. Marian Utnik, imię ojca: Wawrzyniec, ur. 07.12.1902 r. [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 24.11.2019 r.]
  3. Dz. Pers. MSWojsk. Nr 2 z 11.11.1937 roku, s. 41.
  4. Dz. Pers. MSWojsk. Nr 13 z 15.08.1928 roku, s. 276.
  5. Dz. Pers. MSWojsk. Nr 32 z 15.08.1926 roku, s. 260, 265.
  6. Rocznik Oficerski 1928, s. 376, 495.
  7. Rocznik Oficerski 1932, s. 212, 760.
  8. Dz. Pers. MSWojsk. Nr 2 z 26.01.1934 roku, s. 18.
  9. Stawecki 1997, s. 103.
  10. Rybka i Stepan 2003, s. 358.
  11. Zbigniew S.Z.S. Siemaszko Zbigniew S.Z.S., Działalność generała Tatara, Lublin: Norbertinum, 2004, ISBN 83-7222-192-8.
  12. Marian M. Utnik, Likwidacja Oddziału VI, „Zeszyty Historyczne” (62), Paryż: Instytut Literacki, 1982, s. 201-205.
  13. Marian M. Utnik, Protokół przesłuchania Mariana Utnika, CA MSW sygn. II PN 41/56/II t. 15 k. 125, 18.11.1949 r.
  14. Stefan S. Szmit, "Raport" Grupy Specjalnej do opracowania materiałów archiwum O. Spec., Centralne Archiwum Wojskowe, Caw sygn. II.51.1, 27.06.1951 r.
  15. Marian M. Utnik, List „Do Romana” Nr 3/Sab/49, Centralne Archiwum Wojskowe, Listy Utnika do naszej II-ki, sygn. II.52.362 s. 3, lipiec 1949 r.
  16. Powstanie warszawskie 1944. [dostęp 24.11.2019 r.]

Oceń: Marian Utnik

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:7