Jan Samsonowicz (geolog)

---

Życiorys

Jan Samsonowicz, znany geolog, pochodził z rodziny, która niegdyś posługiwała się herbem Lis. Był synem Tomasza Adama Samsonowicza (1858–1928), urzędnika kolejowego, oraz Antoniny z Konarzewskich (zm. 1891). W Ostrowcu zdobył podstawowe wykształcenie, a następnie kontynuował naukę w rosyjskim gimnazjum w Kielcach. Niestety, z powodu strajku szkolnego w 1905 roku, nie dokończył nauki, a maturę zdał jako ekstern w Petersburgu, również w tym samym roku. Tam rozpoczął studia geologiczne, które zakończył w 1914 roku, uzyskując dyplom I stopnia.

Po powrocie do kraju w 1915 roku, rozpoczął pracę jako asystent w Zakładzie Geologii Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem profesora Jana Lewińskiego. W latach 1915–1918 wykładał paleontologię na Wydziale Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie. W tym okresie prowadził także badania geologiczne w Górach Świętokrzyskich, przy wsparciu finansowym Kasy Mianowskiego.

W 1919 roku, po utworzeniu Państwowego Instytutu Geologicznego, dołączył do zespołu jako redaktor odpowiedzialny za publikacje instytutu. Kontynuując swoje badania, skupił się na regionie Gór Świętokrzyskich, Niżu Polskiego oraz Wołyniu. Uczestniczył także w wojnie polsko-bolszewickiej, ochotniczo służąc w 5 Pułku Piechoty Legionów w 1920 roku. W 1922 roku dokonał odkrycia złoża hematytu i syderytu w Rudkach koło Nowej Słupi, co doprowadziło do otwarcia kopalni Staszic, która później zbadała również złoże pirytu.

Jan Samsonowicz był również odkrywcą neolitycznej kopalni krzemieni pasiastych w Krzemionkach, co miało miejsce 19 lipca 1922 roku, wraz z S. Krukowskim. Dodatkowo, odkrył fosforyty w Rachowie nad Wisłą, których eksploatacja rozpoczęła się w 1924 roku. Złoże to jest obecnie już wyczerpane. W tym samym roku natrafił również na krzemień turoński w Rachowie, później zwany świeciechowskim.

W 1929 roku opublikował istotną pracę naukową zatytułowaną „Cechsztyn, Trias i Lias na północnym zboczu Łysogór”, na podstawie której uzyskał habilitację. Po habilitacji objął katedrę geologii regionalnej Polski na Uniwersytecie Warszawskim. W 1932 roku ukończył arkusz Opatów mapy geologicznej Polski w skali 1:100 000, a w okresie międzywojennym ukazały się jedynie cztery arkusze tej mapy.

W 1935 roku został profesorem i kierownikiem Zakładu Paleontologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Już w następnym roku wybrano go na dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJK na rok akademicki 1937/1938. W latach 1935–1938 prowadził intensywne badania geologiczne w Wołyniu, w których uczestniczyły instytucje takie jak Uniwersytet Lwowski oraz Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk z Łucka. W tym okresie odkrył także nadbużańskie zagłębie węglowe. W 1939 roku ponownie przejął kierownictwo Zakładu Geologii na Uniwersytecie Warszawskim.

W trakcie II wojny światowej mieszkał w Warszawie, gdzie czynnie uczestniczył w tajnym nauczaniu. W czasie powstania warszawskiego stracił syna, Andrzeja. Po odniesieniu ran, przemieścił się do Starachowic, gdzie pozostał aż do końca okupacji.

Po wojnie Jan Samsonowicz powrócił na Uniwersytet Warszawski, a we współpracy z Marianem Książkiewiczem wydał „Zarys geologii Polski”, pierwszy podręcznik geologii regionalnej w kraju. Był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk oraz przewodniczącym Komitetu Geologicznego PAN w latach 1952–1958. Redagował również „Acta Geologica Polonica” w latach 1953–1958.

Samsonowicz był organizatorem oraz od 1956 do 1959 roku kierownikiem Zakładu Nauk Geologicznych PAN. Należał do licznych towarzystw naukowych, w tym był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Geologicznego oraz zagranicznym członkiem Szwedzkiego Towarzystwa Geologicznego w Sztokholmie i Towarzystwa Mineralogiczno-Geologicznego w Pradze.

Od 1919 roku był mężem Henryki z Korwin-Krukowskich (1892–1987), z którą miał troje dzieci: Hannę, Andrzeja oraz Henryka. Jan Samsonowicz zmarł w Warszawie i spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-103,104,105). Materiały archiwalne związane z jego działalnością znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie, pod sygnaturą III-94.

Ordery i odznaczenia

Jan Samsonowicz, uznawany za wybitnego geologa, posiada wiele wyróżnień i odznaczeń, które są dowodem jego znaczącego wkładu w dziedzinie nauki oraz rozwoju kraju.

• Order Sztandaru Pracy I klasy, 1958,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, 16 lipca 1954,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, 20 września 1951,
• Złoty Krzyż Zasługi, 16 stycznia 1930,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, 19 stycznia 1955.

Nagrody

Jan Samsonowicz otrzymał szereg wyróżnień za swoje osiągnięcia naukowe, w tym:

• Nagroda Państwowa I stopnia za działalność w zakresie poznania struktur wgłębnych Niżu Polskiego, w 1955 roku.

Upamiętnienie

Jan Samsonowicz jest osobą, która doczekała się wielu form upamiętnienia swojej pracy i osiągnięć. W Lublinie nazwano jego imieniem jedną z ulic, znajdującą się w dzielnicy Wrotków, a także w Kielcach, Ostrowcu Świętokrzyskim oraz w Katowicach, gdzie ulicę nazwano w dzielnicy Murcki.

Oprócz tego, jesteśmy świadkami jego dziedzictwa w edukacji, ponieważ jest patronem Zespołu Szkół nr 14 w Warszawie. W Łęcznej natrafiamy na osiedle mieszkaniowe i Gimnazjum nr 2, które również noszą jego imię.

Interesującym aspektem jest to, że nazwano Jaskinię Samsonowicza, zlokalizowaną w rezerwacie „Węże” na Wyżynie Wieluńskiej, niedaleko Działoszyna. To właśnie stamtąd wydobył on około 11 ton brekcji kostnej, co świadczy o jego wkładzie w dziedzinie geologii.

Wybrane publikacje

Oto niektóre z najbardziej znaczących prac badawczych w dorobku Jana Samsonowicza, który był wpływowym geologiem:

• J.Samsonowicz, Utwory dewońskie wschodniej części Gór Świętokrzyskich (Les dépôts dévoniens dans la partie orientale des montagnes de Święty Krzyż. Pologne ), Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1917,
• Jan Lewiński, J. Samsonowicz, Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwjum wschodniej części Niżu Północno-Europejskiego (Oberflächengestaltung, Zusammensetzung und Bau des Untergrundes des Diluviums im östlichen Teile des nord-europäischen Flachlandes) wyd. z zapomogi Kasy pomocy dla osób pracujących na polu naukowem im. Józefa Mianowskiego, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1918,
• J. Samsonowicz, Odkrycie kambru dolnego w Górach Świętokrzyskich, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1918,
• J. Samsonowicz, Odkrycie pierwotnych złóż krzemienia “szarego biało nakrapianego”, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 9 : 1924 z. 1 – 2, s. 99–101,
• J. Samsonowicz, Űber das wahrscheinliche Vorkommen von Karbon in westlichen Teil Wolhyniens, Bull. Inter. Acad. Pol. A, 1932,
• J. Samsonowicz, Gotland, ordowik i skały wylewne na wschodnim Wołyniu, Wydawnictwo Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Prace Przyrodnicze Nr 1, Łuck 1939,
• J. Samsonowicz, Historia geologii w Polsce, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1948,
• J. Samsonowicz, Geologia z początkami mineralogii, z 98 rycinami i mapką geologiczną Polski PZWS, Warszawa 1948.

---

Oceń: Jan Samsonowicz (geolog)

---