Adam Penkalla

---

Życiorys

Adam Penkalla urodził się w rodzinie inteligenckiej, a jego rodzicami byli Ludwik oraz Maria z domu Lipy. W Ostrowcu Świętokrzyskim ukończył zarówno szkołę podstawową, jak i liceum ogólnokształcące. Następnie, w 1968 roku, zdobył dyplom na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i był uczniem profesora Jerzego Kłoczowskiego, u którego obronił pracę magisterską pt. „Reforma duchowieństwa świeckiego w raportach nuncjusza apostolskiego Jana Andrzeja Caligariego (1578–1581)”.

W latach 1968-1972 pracował w Katedrze Historii Kultury Polskiej na tym samym uniwersytecie. W 1969 roku odbył stypendium naukowe na uniwersytetach w Groningen i Louvain. Po tym okresie, w 1972 roku, przeniósł się do Kielc, gdzie na początku kariery związał się z redakcją „Słowa Powszechnego”. W 1974 roku ukończył studia podyplomowe z zakresu dziennikarstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim z pracą dyplomową pt. „Dziennikarz historykiem czasu krótkiego”.

Pomiędzy 1975 a 1976 rokiem Penkalla był zatrudniony w Archiwum Państwowym w Kielcach, gdzie pracował nad zbiorami po 1945 roku. Następnie, w 1976 roku, rozpoczął współpracę z Oddziałem w Kielcach Państwowego Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytków. Rozwijał tam swoją karierę, początkowo pełniąc funkcję starszego konsultanta w Pracowni Naukowo-Historycznej, a od 1991 roku jako główny specjalista w Pracowni Historyczno-Etnograficznej.

W latach 1988-1993 pracował jako kierownik działu w Biurze Badań i Konserwacji Zabytków w Radomiu, prowadząc jednocześnie badania nad stanem oraz dokumentacją żydowskich zabytków w regionie. Penkalla odbył stypendium naukowe w École Pratique des Hautes Études w Paryżu w 1987 roku i w latach 1989-1990 zajmował się poszukiwaniami dokumentacji historycznej Konwentu Świętego Ducha w Rydze. Do 2002 roku współpracował ze służbą ochrony zabytków w Radomiu, a także brał udział w opracowywaniu Studium historyczno-urbanistycznego śródmieścia Radomia w 1998 roku dla Miejskiej Pracowni Urbanistycznej.

Od 1985 roku brał aktywny udział w działalności Radomskiego Towarzystwa Naukowego, gdzie był inspiratorem oraz organizatorem licznych sesji naukowych, a także często pełnił funkcję przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego. W 1984 roku obronił doktorat na temat „Ludność żydowska na Kielecczyźnie w połowie XIX wieku (1815–1862)” w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pod kierunkiem prof. Artura Eisenbacha.

Od 1992 roku do końca swojej kariery był adiunktem w Instytucie Historii Akademii Świętokrzyskiej, obecnie znanym jako Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. Oprócz tego prowadził zajęcia na Politechnice Radomskiej. W 1993 roku realizował rozprawę habilitacyjną na temat „Asymilacja i akulturyzacja ludności żydowskiej mieszkającej na terenie guberni radomskiej w latach 1867–1914”, a jego zainteresowania badawcze dotyczyły historii społeczno-gospodarczej Żydów w Polsce w XIX i XX wieku, inwentaryzacji zabytkowych cmentarzy żydowskich oraz kultury judaistycznej.

Członkostwo Penkalli w czołowych organizacjach, takich jak Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich, Polskie Towarzystwo Historyczne, czy Stowarzyszenie Historyków Sztuki, potwierdza jego zaangażowanie w ochronę dziedzictwa kulturowego. Był również członkiem korespondentem Obscestva „Evrejskoe nasledie” w Moskwie oraz uczestniczył w działaniach związanych z tworzeniem Żydowskiego Instytutu Historycznego i Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.

W 1978 roku zawarł związek małżeński z Dorotą, nauczycielką, która odeszła w 2020 roku. Mieli syna Dawida, który urodził się w 1979 roku i pracował jako informatyk oraz był pasjonatem wspinaczki. Adam Penkalla zmarł nagle w wyniku ciężkiej choroby i został pochowany obok żony na Cmentarzu Komunalnym w Radomiu.

Wybrane publikacje

Adam Penkalla, znany z licznych publikacji naukowych, odnosił się w swoich pracach do wielu istotnych kwestii historycznych oraz kulturowych związanych z Żydami w Polsce. Poniżej przedstawiamy selekcję jego najważniejszych artykułów i książek:

• Kwestia żydowska w Polsce w dobie Sejmu Wielkiego, „Więź”, 1967, nr 11–12, s. 130–147,
• Żydowskie kolonie rolnicze w guberni radomskiej w połowie XIX wieku, „Kieleckie Studia Historyczne”, 1977, t. 1,
• Synagoga w Chmielniku, „Fołks-Sztyme”, 1980, nr 46, s. 11,
• Inwentaryzacja cmentarzy żydowskich na terenie Polski, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1982, nr 1, s. 163–164,
• Mauzoleum Legionistów w Laskach, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1985, t. 22, s. 34–36,
• Struktura zamożności Żydów opatowskiego dozoru bożniczego w połowie XIX wieku, w: Opatów. Materiały z sesji 700-lecia miasta, pod red. Feliksa Kiryka, Sandomierz 1988,
• Problemy ewidencji i ochrony cmentarzy żydowskich na terenie województw kieleckiego, radomskiego i tarnobrzeskiego, „Rocznik Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków” 1985, nr 1, s. 66–80,
• Walor cmentarzy żydowskich, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1985, t. 22, nr 3–4, s. 119-132,
• Żydowskie ślady w województwie radomskim, „Radomir” 1987, nr 5, s. 19–24,
• The Socio-Kultural Integration of the Jewish population in the Province of Radom 1815-1862, „Polin. A Journal of Polish-Jews Studies”, t. 3, 1988,
• Gmina i cmentarz żydowski w Szydłowcu, „Ochrona Zabytków” nr 42/2 (165), 1989, s. 128–140, Bazhum – wersja elektroniczna,
• The „Przytyk Incidents” of 9 March 1936 from Archival Documents, „Polin”. Vol. 5: 1990 s. 327–359,
• Żydzi na terenie guberni radomskiej w latach 1815–1862, Radom 1991,
• Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992,
• (współautor Jerzy Szczepański), Katalog rysunków architektonicznych z akt Dyrekcji Ubezpieczeń w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach, Warszawa 1993,
• Żydowskie ugrupowania i stronnictwa polityczne w Polsce (I półrocze 1925), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1993, nr 1/2 (165/166), s. 119–120,
• (współautor Jürgen Hensel), Cmentarze I wojny światowej w województwie radomskim, Radom 1994,
• Akta personalne rabinów guberni radomskiej z lat 1867-1914, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce”, 1994, R. 45, nr 1–3 s. 141-150,
• Z problematyki zmiany wyznania wśród Żydów na terenie guberni radomskiej w latach 1867–1914, w: „Naród i religia”. Materiały z sesji naukowej, red. Tadeusz Stegner, Warszawa 1994,
• Problematyka konserwatorska cmentarzy żydowskich w Kieleckiem i Radomskiem, w: Cmentarze żydowskie. Studia z dziejów kultury żydowskiej, pod red. Jerzego Woronczaka, Wrocław 1995,
• Źródła do dziejów rabinów w Królestwie Polskim na przykładzie guberni radomskiej, „Studia Kieleckie”, 1995, nr. 1, s. 21–26,
• Opactwo w Sieciechowie, „Spotkania z zabytkami” nr 11, listopad 1995, s. 20–21,
• (współautorzy: Waldemar R. Brociek, Regina Renz), Żydzi ostrowieccy: zarys dziejów, Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne 1996,
• (współautor Jerzy Szczepański), Rodzina księdza Piotra Ściegiennego w świetle nieznanych źródeł, w: Ksiądz Piotr Ściegienny – epoka, dzieło, pokłosie, red. Wiesław Caban, Kielce 1996, s. 137–141,
• Rabini na terenie guberni radomskiej w XIX wieku (1815-1914). Próba charakterystyki, w: Między Odrą a Dnieprem. Wyznania i narody, red. Tadeusz Stegner, Gdańsk 1997,
• Rabbis in the Radom Province in the 19th Century (1815-1914), „Acta Poloniae Historica” t. 76, 1997, s. 78–79,
• Żydzi szydłowieccy 1795–1914, [w:] Żydzi szydłowieccy. Materiały z sesji popularnonaukowej 22 lutego 1997 r., red. Jacek Wijaczka, Szydłowiec 1997,
• Opinie o antyżydowskich wystąpieniach w Kielcach w dniach 11 i 12 listopada 1918 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1998, nr 3, p. 55–69,
• Cmentarz rzymskokatolicki w Szydłowcu, w: Z dziejów parafii szydłowieckiej. Materiały sesji popularnonaukowej, red. Jacek Wijaczka, Szydłowiec 1998,
• Akta dotyczące Żydów w radomskim Archiwum Państwowym (1815–1950), oprac. Adam Penkalla, Jerusalem: The Central Archives for the History of the Jewish People – Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny 1998,
• O rabinach, absolwentach Warszawskiej Szkoły Rabinów, w Christianitas et acttura Europae. Księga jubileuszowa prof. Jerzego Kłoczowskiego, pod red. H. Gapskiego, cz. 1 Lublin 1998,
• Nekropolie ewangelickie w Radomskiem, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1999, t. 33,s. 181–192,
• „Opis biegu życia” rabinów guberni radomskiej w okresie Królestwa Polskiego, „Kieleckie Studia Historyczne” t. 15, 1999, s. 169–182,
• Cmentarz prawosławny w Radomiu, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2000, t. 35, s. 27–35,
• Poles and Jews in the Kielce Region and Radom, April 1945–February 1946, „Polin” Studies in Polish Jewry Volume 13 – Focusing on the Holocaust and its Aftermath, edited by Antony Polonsky, 2000, pp. 236–252,
• (redakcja) …et quorum pars magna fui… : księga pamiątkowa poświęcona profesorowi Zbigniewowi Janowi Góralskiemu, pod red. Wojciecha Kalwata i Adama Penkalli, Kielce: Wydaw. Akademii Świętokrzyskiej 2003,
• Władze o obecności Żydów na terenie Kielecczyzny w okresie od wkroczenia Armii Czerwonej do pogromu kieleckiego, „Kwartalnik Historii Żydów Polskich” t. 208, 2003, s. 557–578,
• Zespół zamkowy w Radomiu, „Biuletyn Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 2004, t. 39, s. 59–74,
• (współautorzy: Jerzy Z. Pająk, Jerzy Szczepański) Słownik biograficzny XIX wieku, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2005,
• (współautor Wojciech Stan) Nekropolie Radomia, Radom 2008,
• Był również autorem biogramów w Świętokrzyskim Słowniku Biograficznym, t. 2, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2009,
• Pełna bibliografia prac Adama Penkalii – Zbigniew Bednarek, Bibliografia prac doktora Adama Penkalli z lat 1967–2005, w: Czas daleki, czas bliski, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2007 s. 11–19.

Prace Adama Penkalli stanowią znaczące źródło wiedzy na temat historii i kultury żydowskiej w Polsce, ukazując różnorodność i złożoność tych zagadnień na przestrzeni wieków.

Odznaczony i wyróżniony

Adam Penkalla to postać, która została uhonorowana licznymi odznaczeniami za swoje zasługi. Oto kluczowe wyróżnienia, które uzyskał w ciągu swojej kariery:

• srebrny Krzyż Zasługi, nadany w 1988 roku,
• odznaka „Za Opiekę nad Zabytkami”, przyznana w 1985 roku,
• odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, otrzymana w 1986 roku,
• nagroda Generalnego Konserwatora Zabytków za dokumentację konserwatorską cmentarza żydowskiego w Przytyku z 1984 roku,
• dyplom uznania „Za zasługi dla ochrony zabytków kultury żydowskiej w Polsce”, przyznany przez ambasadora Izraela w Polsce Yigala Antebi w 1998 roku.

---

Oceń: Adam Penkalla

---