Jan Innocenty Buba

---

Życiorys

Jan Innocenty Buba był synem Wojciecha oraz Zofii z Cwików. Do zakonu pijarów, znanego jako Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych, dołączył 27 sierpnia 1926 roku. Po upływie pięciu lat złożył śluby wieczyste. W trakcie studiów w Rzymie, zakończonych uzyskaniem licencjatu z teologii na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim, przyjął 20 kwietnia 1935 roku święcenia kapłańskie. Po powrocie do ojczyzny kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim, zdobywając wiedzę pedagogiczną.

Podczas II wojny światowej, zmagania okupacyjne spędził głównie w Ostrowcu, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. Pełnił także funkcję kapelana szpitalnego, niosąc pomoc duszpasterską partyzantom. W swoim zakonie zajmował coraz bardziej odpowiedzialne stanowiska, od wychowawcy kleryków, przez asystentury provincjalne, aż po urząd przełożonego polskiej prowincji w latach 1952–1955. Po ukończeniu kursów z archiwistyki i historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, pełnił obowiązki archiwisty w Archiwum Prowincji Pijarów w Krakowie, gdzie rozwijał badania dotyczące historii zakonu w Polsce.

Jan Buba publikował szereg prac naukowych, koncentrując się na wkładzie pijarów w rozwój kultury oraz nauki polskiej. Był aktywnym popularyzatorem wiedzy o swoim zakonie, autorem kilkuset artykułów historycznych, zdominowanych przez wydania encyklopedyczne. W 1968 roku, w reakcji na decyzję Zakonu o rozpoczęciu prac nad wielotomowym Pijarskim Słownikiem Encyklopedycznym (Diccionario Enciclopedico Escolapio), przesłał schemat pracy organizacyjnej wraz z wykazem 385 hasłami dotyczącymi polskiej i litewskiej prowincji. Te propozycje zostały zaakceptowane przez redakcję, choć niektóre z haseł zostały okrojone. Sam ks. Buba napisał 69 artykułów dotyczących wszystkich kolegiów oraz szkół prowincji, a także 199 biogramów znanych pijarów.

Współpraca z zagranicznymi dziełami również była częścią jego działalności. Znaczące jest w tym kontekście Słownik biograficzny pijarów, przygotowany przez prowincję amerykańską, w którym wgłębiał się w pisanie 78 artykułów w języku łacińskim. Dodatkowo, w wydawnictwie włoskim Enciclopedia de Religiosis, opublikował 75 biogramów oraz 35 haseł związanych z historią zakonu w Polsce oraz na Litwie.

Od lat 50. XX wieku był stałym współpracownikiem Polskiego Słownika Biograficznego; nie tylko publikował tam własne artykuły, ale także recenzował i uzupełniał kartoteki oraz uczestniczył w zebraniach redakcyjnych, mimo że w formalnym składzie redakcji się nie znalazł. Jesienią 1966 roku rozpoczął współpracę z Encyklopedią Katolicką Towarzystwa Naukowego KUL, dla której opracował ponad 100 artykułów biograficznych i kilka większych haseł merytorycznych, takich jak Pijarzy oraz Pijarzy w Polsce.

W dodatku, kilkanaście biogramów znalazło się w Słowniku pracowników książki polskiej pod redakcją Ireny Treichel. Nie podjął się jednak opracowania hasła o warszawskiej drukarni pijarskiej w dziele Drukarze dawnych czasów, tłumacząc to ubóstwem materiałowym, jednak przekazał dostępne materiały do archiwum redakcji, w tym prof. Alodii Kaweckiej-Gryczowej.

Ksiądz Buba był także konsultantem Słownika przyrodników polskich, przygotowywanego przez Wyższą Szkołę Rolniczą w Krakowie, w ramach którego dostarczył informacji na temat 16 pijarów niezwykle znaczących w zakresie nauk przyrodniczych. Opracował także szereg haseł poświęconych zakonnikom znanym z opinii świętości dla redaktora Hagiografii Polskiej. Współpracował również przy pracach nad Filozofią w Polsce. Słownik pisarzy (1971) oraz Bibliografią powieści polskiej 1601–1800, jak również wieloma czasopismami, wśród których warto wymienić „Przewodnik Katolicki”, „Tygodnik Powszechny”, „Gość Niedzielny”, „Mówią Wieki” oraz „Pamiętnik Teatralny”. Pisywał także do biuletynów kapituły generalnej pijarów w Rzymie, takich jak „Ephemerides Calasanctianae”.

W ciągu swojej kariery był jednym z głównych inicjatorów oraz współpracowników specjalnego numeru czasopisma „Nasza Przeszłość” (tom XV, 1962), która w całości poświęcona była 300-leciu samodzielności polskiej prowincji pijarskiej oraz powstaniu kolegium w Krakowie. W tym samym roku umieścił tam artykuł „Pijarzy w Polsce”. Dwadzieścia lat później brał udział w redagowaniu zbioru artykułów Pijarzy w kulturze dawnej Polski (1982), gdzie opublikował 15 prac na łączną liczbę 23, obejmujących takie tematy jak Onufry Kopczyński w walce o oświatę oraz Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej.

W swoich badaniach Buba odkrył wpływ reformy szkolnej Stanisława Konarskiego na unowocześnienie systemu edukacyjnego w Europie, szczególnie w Polsce, Austrii i Czechach. Zajmował się również relacjami św. Józefa Kalasancjusza, założyciela zakonu pijarów, oraz pierwszych szkół pijarskich z Galileuszem, publikując na ten temat artykuły w popularnych czasopismach.

Ze znaczną pasją korygował fałszywe przekonania na temat pijarów, wykazując, że na przykład kursy w kolegium pijarów w Lubieszowie obejmowały dwa lata, co obaliło mity dotyczące Tadeusza Kościuszki i jego edukacji. Uzyskując dostępy do archiwów w Rzymie, udowodnił, że zakon pijarów prowadził swoją działalność w Warszawie jeszcze przed potopem szwedzkim. Jego badania objęły także historię obrazu Matki Boskiej Łaskawej oraz wpływowa polemika na temat kultu Najświętszego Serca Jezusowego w Polsce.

Na warszawskich Powązkach Buba zlokalizował zbiorową mogiłę pijarów, w której spoczywają znane postacie, takie jak Stanisław Konarski, Onufry Kopczyński oraz Igancy Zaborowski. Doprowadził również do odsłonięcia tablicy pamiątkowej na kościele św. Karola Boromeusza.

Jan Buba był również kluczową postacią w organizowaniu i rozwijaniu pijarskiego ruchu naukowego. W 1962 roku, będąc jednym z twórców Pijarskiego Koła Naukowego, skupił się na samokształceniu członków oraz prowadzeniu badań historycznych. Podczas tej działalności odnalazł nagrobek pijara, Stanisława Biegańskiego, na cmentarzu Rakowickim. Buba przez lata był w strukturze kierowniczej Koła, które w 1973 roku przekształciło się w Ośrodek Naukowy Ojców Pijarów. Redagował także „Pijarski Biuletyn Naukowy”, który ukazywał się raz na rok.

W ramach Koła prowadził kartoteki o polskich pijarach oraz zbierał materiały bibliograficzne, tworząc zbiór „Miscellanea Pijarskie”, który obejmował referaty oraz prace magisterskie i doktorskie na temat pijarów. Dzięki pracy Buby powstały możliwości rozwoju tematyki pijarskiej, jak i informacji na temat historycznych postaci dla studentów i przyszłych badaczy.

Na zakończenie, Jan Innocenty Buba był także „pobożnym, wzorowym zakonnikiem”, cenionym kaznodzieją, który zmarł 3 sierpnia 1984 roku w wieku 75 lat, zmagając się przez lata z problemami zdrowotnymi. Jego starszy brat, Stanisław, również był pijarem, jednak nie przyjął święceń kapłańskich. Do zakonu wstąpił w 1926 roku, a jego życie zakończyło się na nowotwór mózgu w wieku niecałych 48 lat.

---

Oceń: Jan Innocenty Buba

---